Liever een gevaarlijk plein

Sinds eind jaren ’90 ligt er een – volgens velen zielloos – hardstenen vlakte genaamd Spuiplein in het culturele hart van Den Haag. De nieuwbouw van een Cultuurcluster voor het Nederlands Dans Theater (NDT), het Residentieorkest en het Conservatorium aan het plein heeft de discussie erover weer doen oplaaien. Op 25 januari vond er in de foyer van het NDT een debatavond plaats over de toekomst van het Spuiplein. In het beklaagdenbankje zaten de gemeente, OMA en de betrokken instellingen.

De avond zou vooral over de toekomst van het plein moeten gaan, maar omdat concrete plannen voor het plein nog ontbreken was men daar snel over uitgepraat. De aandacht richtte zich vervolgens met name op de architectuur van de Cultuurcluster Spuiplein (door de tegenstanders ‘cultuursilo’ genoemd). De herontwikkeling van het Spuiplein als centrale locatie voor kunst en cultuur bevindt zich momenteel in een lastige parket. De meest mondige tegenstander, de PVV, is de tweede partij in de gemeenteraad geworden en zal er alles aan doen om deze ‘linkse hobby’ te laten struikelen. Politiek bedrijven is echter ook vooruitzien. Het vorige college heeft dan ook al flink de vaart in het project gezet. Er zijn voor de verkiezingen al twintig gerenommeerde architecten geselecteerd om een voorontwerp te maken voor het Cultuurcluster. Deze opdracht beperkt zich echter tot de begrenzingen van het lage blok (maar 50 meter hoog) zoals OMA die in haar verkennende studie getekend heeft. Het nieuwe Spuiplein is geen onderdeel van de opdracht. De aansluiting met het plein moet vooral tot stand gebracht worden door het plaatsen van levendige functies in de plint. De directeuren van het NDT en Residentieorkest hebben er, zo bleek in de discussie, alle vertrouwen in dat de architecten dit probleem kunnen oplossen.

De vakgemeenschap heeft dat vertrouwen (nog?) niet. Peter Drijver, architect in Den Haag, nam in het debat over het Spuiplein en de Cultuurcluster de rol van aanklager op zich. Op veel punten heeft hij gelijk. Zo zit de opdrachtverlening slecht in elkaar en waren de eisen aan de inschrijvers torenhoog (een ‘normale’ Europese aanbesteding dus). De lijst van twintig geselecteerden bevat vooral grote namen en weinig verrassingen. Het kersverse hoofd Stedenbouw Hans Kuiper gaf op de debatavond meteen toe dat een geïntegreerde aanpak van het gebied veel beter zou zijn geweest. Maar dat is volgens hem onder de huidige omstandigheden veel te ingewikkeld en daarom helaas onhaalbaar. Waarom een geïntegreerde aanpak niet meer mogelijk is legde hij helaas niet uit.Hij zegde wel toe zijn uiterste best te doen de opdracht aan de geselecteerde ontwerpers te verbreden en hun de vrijheid te geven verder te kijken dan het in de opdracht omschreven gebied, zonder dat dit tot diskwalificatie zal leiden.

De argumenten van Peter Drijver tegen de plannen voor het Spuiplein en de aanliggende gebouwen zijn niet alleen gericht op de slechte onderbouwing ervan en de erbarmelijke (uitvoering van de) procedure. Hij heeft ook een opvatting over het maken van pleinen. Hij stelt dat pleinen alleen werken wanneer de ruimte als een kamer voelbaar is. Er moet een relatie zijn tussen de wanden en de vloer. En die ontbreekt volgens hem zowel in de huidige situatie als in de nieuwe plannen. In zijn argumentatie maakt hij gebruik van moderne referenties, maar zijn opvatting over pleinen is heel klassiek. Dat is terug te zien in zijn eigen voorstel voor het Spuiplein. Daarin laat hij zien hoe het ook niet moet. Hij tekent langs het Spui en het Stadhuis een nieuwe straatwand die het Spuiplein omsluit en reduceert tot een doodnormaal pleintje. Zo sluit het plein volgens hem veel beter aan bij de structuur van de bestaande pleinen in Den Haag. Voor mij is het echter de vraag of de stad behoefte heeft aan nog zo’n ongevaarlijk plein. Juist in zijn huidige vorm is het bijzonder plein, overweldigend door zijn leegte en ligging. Er is een enorm contrast tussen het Spuiplein en de overkant van het Spui, waar de Nieuwe Kerk trots in haar tuin staat. Een spannende ontmoeting tussen oud en nieuw Den Haag.

Dat er wel iets aan het plein gedaan moet worden is duidelijk. Sinds het eerste ontwerp uit de jaren negentig is er alleen maar bezuinigd. Het eerste plan van Busquets ging nog uit van een verdiept plein met daaromheen allerlei winkels en horeca, maar dat was te duur. Zelfs van de oorspronkelijke bestratingkeuze voor het huidige plein werd afgezien wegens de te hoge kosten. Dat kunnen we nu terugzien in het gebutste en gebroken uiterlijk en de vele schades die er in de afgelopen tien jaar zijn opgetreden.

De waarde van het Spuiplein voor de stad is pas echt duidelijk tijdens festivals of evenementen. Zoals tijdens de openluchtbioscoop of andere voorstellingen, wanneer de functieloze trap voor het Mercure Hotel eindelijk een functie heeft. Of tijdens het Today’s Art festival dat nu al twee jaar achter elkaar tamelijk briljante kassen op het plein heeft gezet die dienen als horeca en zalen. En als er geen activiteiten zijn is het er leeg en vaak een beetje guur. Dan vind je hier alleen geharde stadsgenoten als daklozen en skaters.

Volgens Hans Kuiper moet het nieuwe Spuiplein voor iedereen zijn. Een plein waar alle Hagenaars welkom zijn om te vertoeven. Die holle retoriek betekende eigenlijk – en dat concludeerde Steven van Lummel ook bij het afsluiten van de debatavond – dat het een plein zonder scherpe randjes moet worden voor de witte middenklasse. Daarmee zou het in de Haagse traditie vallen van ieder plein zijn eigen publiek. Het huidige Spuiplein is juist de uitzondering op die situatie. Het is echt open. Het is een ontmoetingsplek voor heel Den Haag. Skaters, daklozen, bezoekers van de verschillende theaters, bibliotheek en bioscoop, het winkelpubliek; iedereen kan hier tegen elkaar op botsen. Wat het Spuiplein zou moeten worden is het dus al.

Dit artikel verscheen eerder op Archined.